Tư vấn điều trị thuốc dự phòng lây nhiễm HIV cho cộng đồng MSM. Ảnh: VGP/Nam Tống

Diễn biến phức tạp của dịch HIV trong nhóm MSM trẻ

Theo số liệu thống kê của Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (CDC) tỉnh Bình Dương, tính đến ngày 30/6/2024, toàn tỉnh có 9.095 người nhiễm HIV còn sống, trong đó trên 67% là người nhiễm từ các tỉnh khác đến. Đáng chú ý, tỉ lệ lây nhiễm HIV trong nhóm MSM đã tăng đột biến trong những năm gần đây. Nếu như năm 2014, người nhiễm HIV ở nhóm MSM chỉ chiếm khoảng 6% thì từ năm 2019 đã tăng lên 50%, cao nhất là năm 2021 với tỉ lệ 80%. Xu hướng này vẫn tiếp tục gia tăng, với 67,3% số ca nhiễm mới trong 6 tháng đầu năm 2023 thuộc về nhóm MSM.

Đặc biệt đáng quan ngại là độ tuổi của nhóm MSM nhiễm HIV ngày càng trẻ hóa. Trong tổng số khoảng 15.000 người thuộc nhóm MSM ở Bình Dương, 54,6% trong độ tuổi từ 20 đến 29, 10% từ 15-19 tuổi và 35,4% trên 30 tuổi. Phân tích sâu hơn cho thấy, số người nhiễm HIV còn sống thuộc nhóm MSM tập trung chủ yếu ở lứa tuổi 20-29 (chiếm 51%) và 30-39 tuổi (chiếm 31%). Điều này cho thấy sự chuyển dịch mạnh mẽ của dịch HIV sang nhóm nam giới trẻ có quan hệ tình dục đồng giới.

Lao động di cư - nhóm có nguy cơ lây nhiễm HIV cao

Cùng với xu hướng trẻ hóa, lao động di cư cũng là một nhóm có nguy cơ lây nhiễm HIV rất cao ở Bình Dương. Theo bác sĩ Vương Thế Linh, Trưởng Khoa HIV của CDC tỉnh, 70-80% trường hợp nhiễm HIV ở Bình Dương là công nhân, phần lớn trong số đó là lao động nhập cư. Số liệu cho thấy, trong 6 tháng đầu năm 2024, có tới 79% số người nhiễm HIV mới có hộ khẩu thường trú ở ngoại tỉnh. Điều này phản ánh thực trạng người lao động di cư, do xa rời gia đình và thiếu sự kiểm soát, dễ sa vào các hành vi nguy cơ như quan hệ tình dục không an toàn và sử dụng ma túy.

Bên cạnh đó, nhóm MSM lao động di cư cũng gặp nhiều rào cản trong việc tiếp cận các dịch vụ phòng chống HIV/AIDS. Họ thường e ngại bị kỳ thị và phân biệt đối xử, ngại chia sẻ thông tin cá nhân, đồng thời thiếu kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ. Theo chia sẻ của bác sĩ Linh, một trong những khó khăn hiện nay là vận động nhóm MSM sử dụng thuốc dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) do họ cho rằng "ít quan hệ" trong khi phải uống thuốc cả tháng.

Nỗ lực của CDC Bình Dương trong truyền thông và sàng lọc HIV

Trước tình hình dịch HIV diễn biến phức tạp, đặc biệt trong nhóm MSM trẻ và lao động di cư, CDC Bình Dương đã triển khai nhiều hoạt động truyền thông và sàng lọc HIV có trọng tâm, trọng điểm. Trong 6 tháng đầu năm 2023, CDC đã tổ chức 25 buổi truyền thông nhóm nhỏ tại các khu trọ công nhân và khu công nghiệp, mỗi buổi kéo dài 90 phút với sự tham gia của 30-50 người. Nội dung tập trung vào cung cấp kiến thức chuẩn về phòng chống HIV, đồng thời phát sinh phẩm xét nghiệm cho công nhân.

Song song đó, CDC cũng phối hợp chặt chẽ với lãnh đạo các khu công nghiệp để nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công tác phòng chống HIV ngay tại doanh nghiệp. Các đơn vị này sẽ đồng hành cùng CDC trong việc cung cấp dịch vụ điều trị dự phòng PrEP và điều trị ARV cho người lao động.

Tuy nhiên, hiệu quả phát hiện ca nhiễm mới qua sàng lọc vẫn còn hạn chế. Năm 2022, CDC Bình Dương làm sàng lọc 322 ca nguy cơ cao nhưng chỉ phát hiện được 12 ca dương tính. Tương tự, trong tháng 5-6/2023, việc sàng lọc 56 trường hợp chỉ phát hiện thêm 1 ca dương tính với tải lượng virus cao. Điều này cho thấy cần có những cách tiếp cận mới, sáng tạo hơn để "đi sâu" vào nhóm MSM trẻ, đặc biệt là lao động di cư.

Theo bác sĩ Linh, thời gian tới, CDC Bình Dương sẽ nghiên cứu, học hỏi các chiến lược tìm kiếm ca nhiễm mới hiệu quả từ các địa phương khác, đồng thời đẩy mạnh hoạt động tiếp cận nhóm MSM dưới 18 tuổi. Bên cạnh đó, CDC cũng sẽ phối hợp với Viện Pasteur TPHCM và Đại học Y Dược TPHCM tiến hành khảo sát tổng thể về tỉ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM, làm cơ sở để triển khai các biện pháp can thiệp và điều trị phù hợp.
Vai trò của tổ chức cộng đồng trong can thiệp MSM trẻ di cư

Bên cạnh nỗ lực từ khu vực nhà nước, sự tham gia tích cực của các tổ chức cộng đồng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tiếp cận và hỗ trợ nhóm MSM trẻ di cư. Một trong những tổ chức tiên phong trong lĩnh vực này tại Bình Dương là Doanh nghiệp xã hội Kết Nối Trẻ. Với hơn 13 năm kinh nghiệm, Kết Nối Trẻ đã triển khai nhiều dự án hiệu quả trong phòng chống HIV/AIDS, nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi cho các nhóm dễ tổn thương.

Mới đây, Kết Nối Trẻ đã chính thức khởi động dự án "Thu hẹp khoảng cách tiếp cận dịch vụ dự phòng và hỗ trợ điều trị HIV cho nam thanh niên di cư đồng giới". Mục tiêu tổng quát của dự án là trao quyền cho nam thanh niên di cư đồng tính để thu hẹp khoảng cách trong dự phòng và hỗ trợ HIV. Dự án hướng đến nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi và cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ dự phòng và điều trị HIV cho 15.000 MSM trẻ tuổi tại Bình Dương.

Điểm mới và sáng tạo của dự án là tận dụng công nghệ số như ứng dụng di động và mạng xã hội, có tích hợp công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để tiếp cận nhóm đích một cách hiệu quả, riêng tư và thuận tiện. Đây là những kênh phù hợp với thói quen và sở thích của giới trẻ hiện nay. Bên cạnh đó, việc đào tạo và trao quyền cho đội ngũ lãnh đạo trẻ trong cộng đồng sẽ giúp họ chủ động triển khai các hoạt động, sáng kiến từ chính nhu cầu và nguyện vọng của mình. Cách tiếp cận này sẽ đảm bảo tính bền vững và lan tỏa của dự án.

Kết Nối Trẻ cũng là đơn vị được CDC Bình Dương lựa chọn để ký kết hợp đồng mua sắm dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS trọn gói trong giai đoạn thí điểm 2023. Điều này phần nào giảm bớt gánh nặng nguồn lực của ngành y tế công lập, đồng thời phát huy năng lực tiếp cận nhóm đối tượng khó tiếp cận của các tổ chức xã hội. Chỉ trong 2 tháng thực hiện, Kết Nối Trẻ đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, hoàn thành 100% các chỉ tiêu về xét nghiệm sàng lọc HIV, chuyển gửi làm xét nghiệm khẳng định, kết nối điều trị ARV và PrEP.

Liên đoàn Lao động tỉnh chung tay phòng, chống HIV/AIDS

Nhận thấy tầm quan trọng của việc ngăn chặn lây nhiễm HIV trong công nhân lao động, Liên đoàn Lao động (LĐLĐ) tỉnh Bình Dương đã tích cực phối hợp với CDC tỉnh triển khai nhiều hoạt động truyền thông, nâng cao nhận thức cho người lao động. Từ năm 2023, LĐLĐ tỉnh đã cùng CDC tổ chức các buổi tuyên truyền tại các công ty, khu công nghiệp trên địa bàn.

Tại các buổi này, các bác sĩ, chuyên gia đã cung cấp những kiến thức cơ bản, hữu ích về phòng chống HIV/AIDS; các dịch vụ xét nghiệm HIV và tự xét nghiệm; nguy cơ lây nhiễm khi quan hệ tình dục đồng giới nam. Bên cạnh đó, họ cũng quảng bá, giới thiệu các dịch vụ tư vấn, xét nghiệm và điều trị liên quan đến HIV/AIDS.

Theo Chị Dương Thị Hồng Hạnh, Phó ban Tuyên giáo nữ công, LĐLĐ tỉnh Bình Dương, các buổi truyền thông này đã mang lại hiệu quả thiết thực, không chỉ góp phần ngăn chặn lây nhiễm HIV trong công nhân mà còn thể hiện vai trò của tổ chức Công đoàn trong việc chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của người lao động, đặc biệt là về sức khỏe.

Trong thời gian tới, LĐLĐ Bình Dương mong muốn sẽ tiếp tục phối hợp với ngành Y tế triển khai các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS cho công nhân, hướng tới mục tiêu xây dựng một cộng đồng lao động khỏe mạnh, không có ca nhiễm mới.

Có thể thấy, Bình Dương đang đứng trước thách thức lớn trong kiểm soát sự lây lan của HIV, đặc biệt là trong nhóm MSM trẻ tuổi và lao động di cư. Để ngăn chặn và đẩy lùi dịch bệnh, cần sự chung tay của các cấp, các ngành, từ y tế, lao động, đến chính quyền địa phương, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội. Bên cạnh tăng cường truyền thông và mở rộng xét nghiệm, cần có những chính sách hỗ trợ thiết thực về y tế, việc làm và an sinh xã hội cho nhóm MSM và người lao động di cư, giúp họ chủ động tiếp cận và sử dụng các dịch vụ phòng chống HIV/AIDS, hướng tới mục tiêu không còn ca nhiễm mới vào năm 2030.